Przed wybuchem

Jan Matejko (1838-1893)

Najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego XIX wieku. W latach 1852-58 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (u W. K. Stattlera i W. Łuszczkiewicza), 1859-60 w Monachium (u H. Anschütza) i Wiedniu. Od 1864 członek Towarzystwa Naukowego w Krakowie i wielu akademii zagranicznych. Od 1873 dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Odbył wiele podróży zagranicznych (Paryż, Wiedeń, Turcja, Czechy, Węgry, Włochy) i po Polsce. Od połowy lat 50-tych tworzył obrazy głównie z dziejów ojczystych, poprzedzone wnikliwymi studiami historycznymi i zabytkoznawczymi. Główne dzieła: Stańczyk (1862), Kazanie Skargi (1864), Rejtan (1866), Unia Lubelska

(1869), Stefan Batory pod Pskowem (1872), Zawieszenie dzwonu Zygmunta (1874), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1882), Sobieski pod Wiedniem (1883), Kościuszko pod Racławicami (1888), Konstytucja 3 Maja (1891) oraz cykl Dzieje cywilizacji w Polsce (1889). Większość z nich to ogromnych rozmiarów kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realistycznej obserwacji i dokumentalnej ścisłości szczegółów z dynamicznymi układami kompozycyjnymi całości obrazu. Dzieła Matejki, przesycone głębokim patriotyzmem, ukazywały społeczeństwu polskiemu wizję przeszłości i odegrały dużą rolę w umacnianiu świadomości narodowej.

Wojciech Kossak (1857-1942)

Syn Juliusza Kossaka. Studiował w Krakowie, Monachium i Paryżu. Od 1916 profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Malował cieszące się wielką popularnością sceny historyczne i batalistyczne (głównie z wojen napoleońskich i Powstania Listopadowego), rodzajowe, o tematyce wojskowej i portrety. Na szczególną uwagę zasługują jego świetne przedstawienia koni. Główne dzieła: Olszynka Grochowska (1866), Śmierć Sowińskiego (1892), Palenie sztandarów (1896), Ułańskie zaloty (1898), Bitwa pod Kircholmem (1928) oraz panoramy – Racławice (1892-94, m.in. z Janem Styką) i Przejście przez Berezynę (1895-96, m.in. z Julianem Fałatem).

Henryk Pillati (1832-1894)

Malarz, rysownik, ilustrator i karykaturzysta. Studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Studia artystyczne uzupełniał w Monachium, Paryżu i Rzymie. Od 1860 roku zajmował się ilustrowaniem książek i czasopism warszawskich, m.in.: „Wolnych Żartów”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Kłosów”., „Wędrowca”, „Biesiady Literackiej”, ukazując w nich (często humorystycznie) aktualne wydarzenia i sceny rodzajowe. Malował sceny batalistyczne i rodzajowe jak również sceny historyczne z wiązane z historią Polski. W latach 1852-53 malował także duże obrazy m.in. przeznaczone do dekoracji statków żeglugi parowej na Wiśle (przedsiębiorstwo założone przez hrabiego Andrzeja Zamoyskiego, skonfiskowane przez carat podczas Powstania Styczniowego).

Aleksander Lesser (1814-1884)

Polski malarz i krytyk sztuki żydowskiego pochodzenia, specjalizujący się w obrazach o tematyce historycznej i bieżącej, członek Akademii Umiejętności w Krakowie, współzałożyciel Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Studiował malarstwo na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, a także na uczelniach artystycznych w Dreźnie i Monachium. Stał się jednym z twórców malarstwa historycznego w Polsce, zaliczanego do tzw. nurtu archeologicznego w polskim malarstwie (którego celem było przedstawienie całej historii Polski), który zaistniał jeszcze przed działalnością artystyczną Jana Matejki.

Oba przedstawione wyżej obrazy odnoszą się do pogrzebu ofiar manifestacji patriotycznej w Warszawie z 27 lutego 1861r. gdy na Krakowskim Przedmieściu od salwy rosyjskiej padło pięciu manifestantów. Sam pogrzeb miał miejsce w dniu 2 marca 1861r. Uroczyste nabożeństwo żałobne odbyło się w kościele św. Krzyża, następnie pochód niosący trumny na rękach przeszedł przez plac Saski w kierunku Starych Powązek. Zabici w manifestacji byli różnego wyznania, stąd obecność na pogrzebie duchownych katolickich, protestanckich oraz żydowskich, co jest widoczne na obu dziełach.

Do manifestacji patriotycznych przed powstaniem styczniowym nawiązuje także obraz Wojciecha Kossaka „Czerkiesi na Krakowskim Przedmieściu”.

Aleksander Sochaczewski (1843-1923)

Polski malarz żydowskiego pochodzenia, reprezentant romantyzmu, zesłaniec. Uczeń Warszawskiej Szkoły Rabinów, od 1860 studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem  prof.   Józefa   Simmlera.   Aresztowany   jesienią   1862   na   fali   aresztowań po nieudanych zamachach na Aleksandra Wielopolskiego, więziony na cytadeli, skazany na zesłanie (1863). Po powrocie z zesłania (1884) z uwagi na brak zgody na pobyt władz carskich w Królestwie Polskim osiedlił się we Lwowie. Następnie mieszkał m.in. w Monachium i Brukseli, gdzie stworzył cykl przejmujących obrazów dokumentujących katorgę i pobyt na Syberii w okresie zsyłek po Powstaniu Styczniowym.